ÇOCUKLAR VE ÖFKE YÖNETİMİ

Öfke ile nasıl başa çıkılır?  

Öfke normal bir dürtüdür. Öfke hem yetişkin hem de çocukların sık sık yaşadığı bir duygudur. Bu nedenle çocuklara kendi duygularının farkında olmaları için yardımcı olmak gerekir. 

Çocuklar hem olumlu hem de olumsuz duyguları tanımalıdır. Öfke ve üzüntü gibi olumsuz duyguları öğretmek çocuğun öz kontrolünü geliştirmenin ilk adımıdır. Öfkeyi tanımak ve kabul etmek çocuğun kendi duygularının farkında olduğunu gösterir. Bu aşamada önemli olan bu öfkeyi nasıl dışa vuracaklarıdır.

Öfke, yaralayıcı kelime veya hareketlerle değil kendine güvenen kelimeler ve incitmeyen hareketlerle dışa vurulmalıdır. Bu nedenle çocuklarda disiplini sağlamak için vurmaktan daha etkili yolların da olduğunun farkında olunmalı ve öğrenilmelidir. 

Öfkeli durumlarda vurmak kötü bir örnek sergiler.

Birine veya bir yerlere/bir şeylere vurmak, çatışma ile başa çıkmak için zayıf bir rol modeli sunar. Çocuklar görerek öğrenirler, vurma eylemi öfke ile baş etmede uygun bir davranış değildir. 

Çocuklarda disiplin sağlamak için etkili yollar.

Eğer bir ebeveyn çocuğuna vurmanın normal olduğunu öğretirse; çocuğuna başkalarına, kardeşlerine, arkadaşlarına vurmak için izin vermiş olur. 

Eğer bir ebeveyn çocuğa vurursa; ona fiziksel zorlama ile istediğini edebilirsin mesajını vermiş olur ve vurmak şiddetin bir şeklidir.

Çocuklar asla kemer, tahta kaşık veya değnek gibi objelerle dayak yememelidir.

Çocuğun, korku verici bir şiddet görmesi veya herhangi bir şekilde dayak yemesi çocuğun benlik saygısını azaltır.

Çocuğa vurmak, çocuğun öz disiplin ve öz kontrol öğrenmesine yardımcı olmaz. Çocuklar dövüldüğünde olumsuz duygular hissederler. Çocuklar korku ve aşağılama hissettikleri zaman, bu duyguları öğrenmelerini engeller.

Örneğin, derse konsantre olamazlar, korktukları için razı olurlar ve cezadan kaçmak için istenmeyen davranışlardan vazgeçerler. Çocuk bu gibi durumlarda kuralları ve ardındaki sonuçları içlerine sindiremezler. Çocuk ebeveynden uzak durur ve sinsi olur. Böylece çocuk ebeveyn ilişkisi zarar görür. 

Çocuğa vurmak, çocuğun aklını karıştırır. Ebeveynlerin çocuğa vururken bunu “Sevdiğim için yapıyorum.” veya “Seni acıttığından daha çok beni acıtıyor. “ demeleri çocuğun sevgi ve acıyı karıştırmasına yol açar. Çocuk sevgi ve şiddet arasında bir bağ oluşturur.

Vurmak, düşmanlık, öfke ve öç alma arzusunu besler. Çocuk büyüdükçe davranışı durdurmak için dayağın daha şiddetli olması gerektiğini düşünür. Bilimsel araştırmalara göre ebeveynleri tarafından dövülen çocuklar büyüdükleri zaman eşlerine veya çocuklarını döven yetişkinler olurlar.

Çocuğunuza öfke duygusunu kontrol etmeyi öğretirken fiziksel ceza yerine, kelimelerle öfke duygusunu ifade etmeyi öğretin ve davranışın sonuçlarını gösterin. Böylece çocuğunuz daha iyi öğrenecek ve size daha çok saygı duyacaktır.

Çocuğun istismar edilmesi ne demektir?

İstismar dört başlık altında aşağıdaki gibi tanımlanabilir.

ü  Fiziksel istismar; çocuğu yumruklamak, dövmek, ısırmak veya başka bir şekilde eziyet ederek, tokatla veya döverek 24 saatte geçmeyen morluk bırakmak ya da bir ip veya kemer ile vurarak iz bırakmak demektir. Bu tanım iz bırakmadan yapılan istismarı kapsamamaktadır.

Dolayısıyla iz bırakmayan istismarın çocuğun ruhunda yaratacağı yıkım göz ardı edilmemelidir.

ü  Cinsel istismar; çocuğun daha büyük başka bir çocuk ya da bir yetişkini cinsel açıdan mutlu etmek için kullanılmasıdır.

Çocuğa herhangi bir cinsel hareket istismardır.

Örneğin; çocuğu pornografik bir materyal gibi kullanmak veya zorla cinsel harekete zorlamak, cinsel sömürü aracı olarak çocuğu kullanmak, çocuğu pornografik amaçlı kullanmak vb. cinsel istismardır.

ü  Duygusal/Zihinsel/Sözlü istismar; çocuğu devamlı olarak küçümsemek, suçlamak ya da geri çevirmek, korkutmak, ağır ceza ile tehdit etmek ya da çocuğu uzağa yollamak, çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılamayı kabul etmemek, çocuğu uyuşturucu kullanma ve suç gibi yozlaştırıcı davranışlara karşı korumasız bırakmak.

ü  Çocuk ihmali; çocuğun temel ihtiyaçlarını, fiziksel, duygusal, tıbbi ve eğitim gereksinimlerini yerine getirmemek ve çocuğu denetim altında bulundurmamak da çocuk ihmali kapsamındadır.

Çocukların öfke ile başa çıkmasında ebeveyn yaklaşımları.

Öfke bütün çocukların yaşadığı bir duygudur. Öfke hepimiz için hayatın bir parçasıdır.  Tüm çocuklar bir şekilde öfke yaşayacaklardır ve bazen yararlı bazen de zararlı bir şekilde nasıl baş edeceklerini öğreneceklerdir.

Çocukların öfkelerini şiddet göstermeden ifade etmeleri normal olandır.  Öfkeli olduğumuz için başkasına zarar vermek normal değildir. Çocukların kendilerinin ve başkalarının hissettikleri öfkeli duyguları tanımaları, öfkeyi kontrol etmede önemli adımdır. Çocukların kendi kendilerine sakinleştirici teknikleri öğrenmeleri, öfke duygularını olumlu bir şekilde ifade ederek sorun çözmeyi öğrenmeleri ebeveynlerin önem verdiği konuların başında gelmelidir

Ebeveynler, çocuklarının güçlü ve başarılı olmalarını istiyorlarsa bu konuda çok özenli olmaları gerekir. Bu nedenle çocukların, kendini şiddetli ve öfkeli durumlardan uzaklaştırmayı ve başkasının öfkeli hareketlerinin kurbanı olmaktan sakınmayı öğrenmeleri gerekir. Öfkeli duygulardan sorumlu olmak, öfkeli duyguları kontrol altına almayı öğrenmek, çocuğun hayatı boyunca edinilebileceği en önemli beceridir. 

Yetişkinler çocuklarına etkili ve yararlı bir şekilde öfke ile başa çıkmayı öğretilebilirler. 

Öfke duygularını kontrol altına almak; öfke ile ilgili değişik durumlarda kullanılabilen başa çıkma yöntemleri geliştirmek demektir. Her çocuk için aynı reçete kullanılmaz. Her çocuk için değişik değişik yöntemler kullanılır.

Ebeveynler çocuklarına özel yöntemler deneyebilir ve öfke ile başa çıkmayı öğreterek yardımcı olabilirler. 

Öncelikle çocuğu rahatlatmak gerekir. Bu arada iletişim kurmak, sorun çözmek, ortamı değiştirmek gibi alternatifler oluşturulabilir. 

Öfke bir çocukta isteksiz bir tepki olarak ortaya çıkar, kasılma, kalp çarpması ve karın ağrısı başlayabilir. Ebeveynler, çocuklarına öfke reaksiyonlarını tanımalarını sağlayarak nasıl rahatlayacaklarını öğretilebilir.

Örneğin; öfkenin neden olduğu zararlı bir fiziksel tepki ile başa çıkmanın en iyi yolu fiziksel olarak başka bir işle meşgul olmaktır.

Çocuklara beş duyu aracılığı ile öfkeleri ile baş etmelerinde yardımcı olun.

Dokunma, koklama, tat alma, duyma ve görme duyularını da kullanarak baş  etmeyöntemlerini uygulatınız.

·                   Su sıçratmak.

·                   Dışarıda koşmak.

·                   Müzik dinlemek. 

·                   Resim yapmak. 

·                   Vücut kaslarını gererek ve gerinerek rahatlatmak. 

·                   Yavaş ve derin nefes almak.

·                   Sağlıklı bir şeyler atıştırmak öfkeli duyguları yatıştırmaya iyi gelir.

·                   Kollarına masaj yapmayı öğretebilirsiniz.

·                   Bir ev hayvanını okşamasını sağlayabilirsiniz.

·                   Çocuğa duygularını ifade edebileceği iletişimi nasıl kuracağını anlatabilir ve uygulatabilirsiniz. Bazı çocuklar için bu bir arkadaş ya da bir yetişkinle konuşmak olabileceği gibi oyuncak bir bebek ya da evde beslenen bir hayvan iyi bir dinleyici olabilir.

Çocukların öfkeleri sık sık içinde patlayabilir ancak neden öfkeli olduklarını söyleyemezler bu durum düşünme yeteneklerinin iyi gelişmemiş olmasından kaynaklanabilir.

Farklı ve açık net cümleler kullanarak duygularını tanımlamalarını ve ifade etmelerini öğretin.

“Ben bundan dolayı böyle hissediyorum..  Çünkü....”

Örneğin, “Ali bana lakap taktığında eğleniyor. Bu durum beni öfkelendiriyor. Çünkü beni utandırıyor .”

Buradaki amaç, çocuğun öfkesinin altında her zaman farklı ve saklı duygularının olduğunu anlamasına yardımcı olmaktır. Gösterdiğimiz örnekte çocuğun aşağılanması ve bu nedenle utanması öfkeye yol açmıştır. Öfkenin altındaki saklı duyguları tanımayı öğrenmenin, öfke kontrolünde ilk adım olduğunu daha önce de belirmiştik.

Çocukların, başkaları kendileri ile dalga geçtiğinde haklarını nasıl savunacağını öğrenmeleri gerekir.

Sorun çözmeyi okul öncesi ve okul sürecinde öğrenebilir ve yetişkinler sorun çözme adımlarını öğretmede çocuklara yardımcı olabilirler. Daha öncede bahsettiğimiz sorun çözme adımlarını uygulayarak çocukları desteklemek onlara önemli katkı sağlayacaktır.

Öfkeyi yönetmede önemli uygulamalardan biri de ortamı değiştirmektir. Öfkeli durumlarda çocuklarınıza ortamı değiştirmeyi öğretebilirsiniz. Bazen öfkeli bir olayda herkes sakinleşene kadar olay yerinden uzaklaşmak en iyisi olur.

Çocuklara; öfke duyguları kontrol dışına çıkmaya başlayınca kendilerini olaydan uzaklaştırmalarını öğretiniz. Yaşadıkları karşısında tekrar kontrol kazanabilmeleri için güvenli bir yer bulmalarına yardımcı olun. Gerektiğinde geri çekilerek, tekrar kontrol kazanmanın önemli bir adım olduğu konusunda kararlı ve istikrarlı olmanın kazancını kavramasını sağlayın. Ebeveynler çocukta iyi davranışı geliştirmekte yardımcı olmak için ortam hazırlayabilirler. 

Örneğin, temiz düzenli odalar ve sıradan alışkanlıklarla huzurlu bir atmosfer yaratmak çocuklara huzurlu ve güvenli bir ortam sağlayacaktır.  

Unutmayın, bir olaydan sonra çocukta oluşacak öfkeli bir patlamaya sakin bir şekilde tepki vermek öfkeyi dağıtmaya yardımcı olur.   

Anne-babalar kendi öfkelerini yönetirken çocuklarına rol model olduklarını unutmamalıdır.

Unutmayın sinirlenmek normal bir şeydir. Bu nedenle öfkenizin size ele geçirme dilini tanıyın. Bu durumu fırsata çevirerek çocuğunuza öfke ile başa çıkmanın olumlu yollarını gösterebilirsiniz. Çocuğunuza örnek göstererek öğretmek çok önemlidir.

Öncelikle ebeveyn olarak duygularınızı tanımlayınız. Duygularınızı ifade edin ve kızgınım, üzgünüm, gerçekten öfkeliyim diye belirtin.

Çocuklar hemen sizin duygu durumunuz ile ilgili nasıl olduğunuzu hissederler ve çocuğa kendi öfkesi hakkında nasıl konuşacağına ilişkin bir örnek oluşturursunuz. Neden öfkeli olduğunuzu anlatın. Hatırlayın çocuklar sık sık bir şekilde sizin öfkenize neden olduklarını düşünürler.

“Bulaşık makinası çalışmadığı için gerçekten öfkeliyim.” diye bir ifade şekli kullanınız. Çocuğunuzun, öfkenizin gerçek nedenini anlamasını sağlayın. Böylece neye öfkelendiğinizi belirterek çocuğunuza öfkelendiği şeyi ifade edebilmesi için örnek sunmuş olursunuz.

“Birkaç dakika içinde sakinleşir sakinleşmez neler olduğu hakkında seninle konuşacağım.” Demek de çocuk için iyi bir örnek oluşturacak. Böylece öfke ile olumlu bir şekilde başa çıkmış olacaksınız.

Yaşamınızda bu yöntemi istikrarlı bir şekilde, sürekli hale getirirseniz ebeveyn olarak çocuğunuzun öfke yönetiminde iyi bir yol gösterici olacaksınız demektir.

Aile içerisinde çocukların önünde kavga etmek uygun mudur?

Hiçbir ailede sürekli huzur ve uyum mümkün değildir. Aile içerisinde zaman zaman tartışma veya anlaşmazlıklar olur. Çocukların ana ve babalarını tartışırken görmeleri bazen korkutucu olabilir. Ancak anne babanın sorunlarını olumlu bir şekilde çözümlerken gözlemlemek, çocuğa bu konuda önemli bir deneyim kazandırırken, aynı zamanda çocuğa istikrar ve güvenli bir ortam sağlar.

Çocuk kendi yaşamında sorunların doğal ve çözülebilir olduğunu deneyimler ve beceri kazanır. Bu gözlem ve deneyimler çocuğu kendi yaşamına hazırlar.

Çocukların görmemesi ve yaşamaması gereken ise ebeveynler arasındaki fiziksel şiddet veya aşırı düşmanca tartışmalardır. Çocukların bu tür şiddete şahit olmaları çocuk üzerinde ciddi etkilere yol açar.

Öfke aşırı derecede şiddetli olduğunda ya da çok sık tekrarlandığında uzmanından yardım alma ihtiyacı vardır.